Забытая мова Марэчкі

 

Апавяданне: Забытая мова Марэчкі

Маречка нарадзілася ў маленькай вёсачцы на Піншчыне, дзе кожную раніцу зямлю ахутваў густы туман, а сосны і бярозы, што акружалі паселішча, нагадвалі вартаўнікоў, якія аберагалі спакой гэтых мясцін. Бацькі дзяўчынкі размаўлялі на мове, якая здавалася, плыла па паветры, быццам песня. З дзяцінства яна ўспрымала гэтую мову як нешта натуральнае.

Сітуацыя была незвычайнай: калі Марэчка гуляла з мясцовымі дзецьмі або чула гаворку ў школе, яна разумела, што іх словы гучаць інакш. Аднак яна ніколі не пыталася, чаму. Так было заўсёды: мова яе бацькоў належала толькі ім, яна быццам хавала ў сабе нешта, чаго Марэчка пакуль не магла зразумець.

У 14 гадоў дзяўчынка жыла ў свеце сваёй сям’і, а яе школьны свет не заўсёды супадаў з хатнім. Аднойчы настаўніца задала напісаць верш. Марэчка хутка склала некалькі радкоў. Яны былі самі сабой — рытмічныя, як матуліна калыханка. Калі яна прачытала верш у класе, настаўніца нахмурылася.

— Марэчка, што гэта за мова? Ты ж ведаеш, што трэба пісаць на нармальнай! — строга сказала яна і вярнула сшытак з тоўстымі крыжамі на старонках.

Гэта быў першы раз, калі дзяўчынка задумалася: А што гэта за мова? І чаму яе лічаць "ненармальнай"?

Таямніца мовы

З таго дня Марэчка пачала больш цікавіцца спадчынай сваіх бацькоў. Яны называлі сябе «палешукамі» і казалі, што іх мова старажытная, як лясы вакол вёскі. Дзяўчынка пачала запісваць словы, слухаць інтанацыі, знаходзіць паралелі з кнігамі ў школьнай бібліятэцы. Усё больш яна разумела: у іх гаворцы былі гукі і словы, якіх не існавала ні ў беларускай, ні ў рускай, ні нават ва ўкраінскай мовах.

Аднойчы яна асмелілася запытаць маці:

— А чаму мы гаворым інакш, чым усе астатнія?

Маці ўздыхнула і адказала:

— Гэта наша мова, дачушка. Яна дарагая нам, але большасць яе не разумее і, можа, ніколі не зразумее.

Марэчка не здавалась. Яна пачала вывучаць кірылічныя літары, глаголіцу і іншыя пісьмовыя традыцыі, што захаваліся ў кнігах. У 16 гадоў дзяўчынка натрапіла на кнігу пра расшыфроўку егіпецкіх іерогліфаў і захапілася тым, як Жан-Франсуа Шампальён адкрыў таямніцы Розецкага каменя. Гэта натхніла яе.

Мая мова таксама можа быць ключом да вялікіх адкрыццяў, — падумала яна.

Сустрэча з іншай культурай

У 18 гадоў Марэчка паступіла ў універсітэт, дзе вучыліся студэнты з розных краін. Там яна пазнаёмілася з Томасам, хлопцам з Літвы. Спачатку ён здаўся ёй цікавым і вясёлым: ён расказваў пра сваю краіну, пра традыцыі і гісторыю, якія захоўвалі літоўцы. Аднак паступова Марэчка пачала заўважаць, што ў ягоных словах часта прагучвала пагарда да іншых культур.

Аднойчы Томас сказаў:

— Мы, літоўцы, заўсёды імкнуліся да незалежнасці. Але тыя ж беларусы ці ўкраінцы... яны не змаглі захаваць сваю асобнасць. Навошта ім тая старая мова, калі яна нікому не патрэбна?

Гэтыя словы балюча закранулі Марэчку. Яна паспрабавала растлумачыць:

— Але кожная мова — гэта як скарб. Гэта частка гісторыі і душы народа. Ты не можаш сказаць, што нешта "непатрэбнае", толькі таму, што не разумееш гэтага.

Томас засмяяўся:

— Магчыма. Але ці не лепш арыентавацца на больш практычныя рэчы?

Пасля гэтай размовы Марэчка пачала глядзець на Томаса інакш. Яна разумела, што людзі часта не цэняць таго, што адрознівае іх ад іншых, і стараюцца падпарадкавацца большасці. Гэта адлюстроўвалася не толькі ў Літве, але і ў іншых краінах.

Ідэя агульнай кірыліцы

Марэчка зразумела, што яе мова не толькі адлюстроўвае спадчыну яе сям’і, але і ўвогуле ўсіх тых людзей, якія размаўляюць і пішуць кірыліцай. Яна прапанавала смелую ідэю: распрацаваць універсальную сістэму навучання кірыліцы ва ўсіх краінах, дзе яна выкарыстоўваецца.

— У нас ёсць агульныя знакі кірыліцы, якія ўключаюць алфавіты ўсіх краін Усходняй Еўропы, Сербіі, Казахстана і іншых краін. У беларуска-руска-ўкраінскіх тэкстах выкарыстоўваецца каля сарака літар. Чаму б не навучаць дзяцей агульнай сістэме, дзе кожны знак будзе растлумачаны, як ён гучыць і функцыянуе? — казала Марэчка на канферэнцыі ўніверсітэта.

Яе ідэя сустрэла супраціў, але дзяўчына не здавалась. Яна распрацавала вучэбны дапаможнік для дзяцей, дзе кожная літара суправаджалася фанетычным тлумачэннем і гісторыяй паходжання.

Расшыфроўка таямніц свету

У 20 гадоў Марэчка пачала вывучаць старажытныя руны і загадкавыя рукапісы. Яна заўважыла, што загадка рукапісу Войніча — кнігі, напісанай на невядомай мове, — таксама магла быць разгаданая праз музыку і інтанацыі. Гэта падштурхнула яе да новых даследаванняў.

Музыка — вось ключ да разумення моўных таямніц, — думала яна.

Код мінулага і будучыні

У 30 гадоў Марэчка выдала зборнік вершаў на мове сваіх продкаў і назвала яго «Голас лесу». Кожнае слова было напісана так, каб захаваць рытм і мелодыку, якія яна ўспрымала з дзяцінства.

— Мова, на якой я размаўляю, — гэта памяць. Калі ёсць хоць адно насенне, яно некалі ўзойдзе, — казала яна.

Марэчка працягвала працаваць над расшыфроўкай рукапісу Войніча і ўвайшла ў гісторыю лінгвістыкі як даследчыца, якая аб’яднала мінулае і сучаснасць у сваёй працы.